• Konu Kanserojenler
• Konu alanı: Kimya (doğa bilimleri)
• Yaş grubu: (En az) İlkokul 9. sınıf (14 yaş)

Dersin amaçları

• Öğrenciler, maddelerin tehlikeli özellikleri ve nasıl etiketlendiklerinin yanı sıra tehlikeli maddelerin, özellikle carcinogen, mutajen ve reprotoksik kimyasalların (CMR) kullanımı hakkındaki bilgilerini derinleştirir.
• Öğrenciler kanser ve carcinogen hakkındaki bilgilerini tamamlarlar (istasyonların içeriğine bakınız).
• Öğrenciler, çeşitli veri kaynaklarını (veri tabanları, dünya çapında web, profesyonel literatür, vb.) kullanma/çalışma ve konu ve mini etkinlikler hakkında kısa, özlü metinler sunma veya tasarlama becerilerini geliştirirler.
• Öğrenciler, işbirliğine dayalı öğrenme ve iletişim konusunda eğitilir ve eleştirel düşünmeyi geliştirirler.

Faaliyetler

Amaç, carcinogenlerle ilgili temel hususları/bilgileri sınırlı bir süre içinde aşağıdaki şekilde sağlamaktır Yedi istasyon arasında dönüyor.

1. Kanser nedir?
2. Carcinogenlerin özellikleri
3. Carcinogen maddelerin etiketlenmesi
4. Carcinogenlerin sınıflandırılması
5. Carcinogen örnekleri ve özellikleri
6. İşyerindeki olası carcinogenler
7. Kanseri önlemek için 12 ipucu

Olası uygulama çeşitleri

En temel uygulama

Öğretmen, içeriği ve etkinlikleri bağımsız bir istasyonda hazırlar.

Gelişmiş uygulama

Ön hazırlık süresi:
Konuları seçen üçlüler/gruplar oluşturulur (rastgele veya adlandırılmış) (istasyonun temasını seçme sırasını belirleyin). Üçlüler/gruplar istasyonun içeriğini aşağıdaki kriterlere göre hazırlar:

• İstasyonun içeriğinin iyileştirilmesi:
  Hazırlanan içeriğe ve çeşitli kaynaklara dayanarak, akranlar için önemli ve ilgili anahtar (kısa, öz) içerik/bilgi çıkarırlar.
• İstasyonun didaktik olarak iyileştirilmesi:
  Öğrenciler içeriği/bilgiyi akılda kalıcı (“olabildiğince çok ve kolay (anlaşılabilir)”) veya ilgi çekici bir şekilde, eğitim materyalleri, yardımcılar ve/veya planlanmış etkinliklerle 5 dakika süreyle sunar → Eğitim materyallerinin hazırlanması

Biçimlendirici uygulama

Uygulamadan önce, istasyonlar için içerik hazırlandıktan sonra, öğrenme materyalinin akran analizi yapılır - Üçlüler/gruplar her istasyon için içeriği veya öğrenme materyalini gözden geçirir (örneğin, her grup bir alt numaralı istasyonun içeriğini gözden geçirir) ve materyalin kapsamı, uzmanlığı, şeffaflığı, açıklığı ve kullanılabilirliği (herkes için) hakkında geri bildirim (5 dakikalık geri bildirim) sağlar.

Üçlüler/gruplar istasyonlarına geri döner ve gerekirse geri bildirime dayalı olarak öğrenme materyallerini geliştirmeye çalışırlar (10 dakika).

Uygulama süresi

• Faaliyet başlangıcı:
  Grupların istasyonlar arasında saat yönünde dönmesi.
• Basit uygulama:
  Gruplar uygun zaman aralıklarında (örneğin 5 dakika) istasyonlar arasında rotasyon yapar.
• Gelişmiş uygulama:
  Üçlünün her üyesinin kendi rengi vardır (örneğin yeşil, mavi ve kırmızı). Seçilen bir renk (öğretmen tarafından belirlenir) kendi istasyonunda (ev sahibi) kalırken diğer ikisi bir sonraki istasyona geçer. 5 dakika içinde, istasyonun ev sahibi konuyu tanıtır veya konuyla ilgili bir aktiviteye liderlik eder. Bir sonraki turda, ev sahibi misafir öğrencilerden biri olur (farklı renk), vb. (rotasyon 35 dakika + 10 dakika rezerv sürer).

İstasyonlara göre olası içerik ve etkinlikler

İstasyon 1: Kanser nedir?

Öğrenciler için soru:

• Kanser hastalığını nasıl anlıyorsunuz?
• Geniş ailenizde bu hastalıkla ilgili herhangi bir deneyiminiz var mı?

Kanser, kontrolsüz hücre bölünmesi ile karakterize bir hastalıktır. Hücre bölünmesi insan vücudunda normal bir süreçtir, ancak sadece yaşlanan hücrelerin normal, fizyolojik yenilenmesi için gerekli olduğu kadar. Ancak kanser hücrelerinde bölünme kontrolsüz bir şekilde devam eder ve bu kontrolsüz bölünme nedeniyle mutasyona uğramış kanser hücreleri genellikle çevre dokulara doğru büyür ve hatta kan veya lenf damarları yoluyla uzak organlara yayılabilir (metastaz yapabilir).

Kanser nedir? Genel hususlar

Kanser tek bir hastalık değil, ortaya çıktıkları organlara bağlı olarak birkaç geniş grupta (karsinomlar, sarkomlar, lösemi ve lenfomalar) sınıflandırılabilen iki yüzden fazla farklı hastalığın adıdır. Kansere yakalanma olasılığı 45 ila 50 yaşlarından itibaren önemli ölçüde artmaya başlar. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre kanser, 2020 yılında yaklaşık 10 milyon ölümle kalp ve damar hastalıklarından sonra dünya genelinde en yaygın ikinci ölüm nedenidir. Bu yıl Avrupa Birliği’nde (AB) 2.7 milyon kişiye kanser teşhisi konmuştur. Avrupa Birliği’nde işle ilgili tüm ölümlerin %52’sine kanserin neden olduğu tahmin edilmektedir. İşyerinde carcinogen maddelere maruz kalma nedeniyle her yıl yaklaşık 120.000 kişiye kanser teşhisi konulmakta ve yaklaşık 80.000 kişi hayatını kaybetmektedir.

Öğrenciler için sorular

• Kanser hakkında bilimsel olarak başka neler söylenebilir? (Güvenilir bir kaynağı inceleyin.)
• Kimler kansere yakalanabilir ve neden?
• Kanserin ne olduğuna dair notlarınızı nasıl tamamlarsınız?

İstasyon 2: Carcinogenlerin özellikleri

Öğrenciler için sorular:

• NAPO carcinogen maddeler hakkında ne diyor?
• NAPO’nun “Tehlike: Kimyasallar” filmini izleyin ve gözlem kağıdındaki soruları yanıtlayın.
• Tehlikeli (toksik, carcinogen) maddeler vücuda nasıl girebilir? Diyagram üzerinde işaretleyin!
• Film yapımcıları gösterilen alıntılarla tehlikeli maddelerin hangi özelliklerini vurgulamak istemişlerdir?

• Carcinogenlerin etkileri hemen görülebilir mi?
• Bir carcinogen’e uzun süreli maruz kalma ne anlama gelir? Tehlikeli maddelere bu şekilde maruz kalmaya başka ne ad verilir?

İstasyon 3: Carcinogenlerin etiketlenmesi

Öğrenciler için soru

• NAPO filminde bir piktogram fark ettiniz. Bunu biliyor musunuz?

Bu, özellikle tehlikeli bir grup maddeyi gösteren nispeten yeni bir piktogramdır. CMR piktogramı olarak da adlandırılır ( carcinogen, Mutajenik maddelerve Üremeiçin toksik maddeler terimlerinden türetilmiş bir kısaltma).

Öğrenciler için soru

• CMR’yi kendi dilinize nasıl çevirirsiniz?

Carcinogen, kimyasal, fiziksel veya biyolojik bir ajan ya da kansere neden olabilen veya görülme sıklığını artırabilen başka bir faktör olabilir. Mutajenler (mutajenik maddeler) mutasyonlara neden olur veya mutasyonların sıklığını artırır. Mutasyon, bir hücrenin genetik materyalinin miktarında veya yapısında meydana gelen kalıcı bir değişikliktir. Bu mutasyonlar germ hücrelerini (yumurta hücreleri veya sperm hücreleri) etkilerse, yavrulara aktarılabilir. Mutajenler fiziksel kaynaklı (iyonlaştırıcı radyasyona veya ultraviyole radyasyona maruz kalma), kimyasal kaynaklı (benzen veya formaldehit gibi maddelere maruz kalma) veya biyolojik kaynaklı (belirli biyolojik ajanlarla (virüsler, bakteriler ve parazitler) enfeksiyon) olabilir.

Carcinogen maddeler gibi tehlikeli maddeler sadece piktogramlarla değil , aynı zamanda uyarı kelimeleri ve H ve P ifadeleriyle de işaretlenir.

Uyarı sözcükleri nedir? Bunlar, okuyucuyu potansiyel bir tehlikeye karşı daha fazla uyarmak için tehlikenin ciddiyet derecesini gösteren kelimelerdir. Bu tür kelimeler, örneğin kategori 1A veya 1B veya kategori 2’deki carcinogen söz konusu olduğunda TEHLİKE veya UYARI’dır (bir sonraki istasyonda carcinogen kategorilerine aşina olacaksınız).

H - ifadeleri Tehlikeifadeleridir ve tehlikeli maddenin doğasını tanımlar ve bir numara ile kendi sınıfında veya kategorisinde uygun şekilde sınıflandırır. Carcinogenler için bu ifadeler örn:

H350: Kansere neden olabilir.
H350i: Solunması halinde kansere neden olabilir.
H351: Kansere neden olduğundan şüpheleniliyor.

P - ifadeleri, belirli bir tehlikeli maddeyle çalışırken, tehlikeli maddenin maruziyetinden, kullanımından veya bertarafından kaynaklanan zararlı etkileri azaltmak veya önlemek için önerilen önlemleri tanımlayan İhtiyatiifadelerdir. Carcinogenler için bu ifadeler örn:

P201: Kullanmadan önce özel talimatları alın.
P202: Tüm güvenlik önlemleri okunup anlaşılmadan elleçlemeyin.

İstasyon 4: Carcinogenlerin sınıflandırılması

Öğrenciler için soru

• Aşağıdaki metni dikkatlice okuyun ve carcinogen maddelerin sınıflandırılmasında Avrupa ve uluslararası (Amerikan) sistemler arasındaki farkın ne olduğunu cevaplayın.

Bir carcinogen kansere neden olur veya görülme sıklığını artırır. Hayvan testlerinde iyi huylu ve kötü huylu oluşumlara neden olan maddeler, tümör oluşum mekanizmasının insanlarla ilgili olmadığına dair güçlü kanıtlar olmadıkça, varsayılan veya şüphelenilen insan carcinogen’leridir. Maddelerin carcinogen olarak sınıflandırılması, kanıtların gücü ve güvenilirliğine dayalı olarak maddelerin kategorilerden birine sınıflandırıldığı bir süreçtir. Sınıflandırma için veriler laboratuvar testleri, hesaplama yöntemleri ve insan deneyimleri (epidemiyolojik çalışmalar) yoluyla elde edilir. Tehlikeli ve carcinogen maddelerin sınıflandırılması (Sınıflandırma, Etiketleme ve Ambalajlama Tüzüğü uyarınca) bu maddelerin tehlikeli özelliklerinin belirlenmesine dayanmaktadır (risklerinin belirlenmesine DEĞİL).

Avrupa Birliği, insanlarda ve hayvanlarda yapılan güvenilir çalışmalardan elde edilen kanıtlara ve gerektiğinde ek verilere dayanarak carcinogen’leri sınıflandıran Sınıflandırma, Etiketleme ve Ambalajlama Yönetmeliğini (CLP) uygulamaktadır. İki farklı tehlike kategorisi tanımlar:

• Kategori 1: insanlar için bilinen veya şüphelenilen carcinogen maddeleri içerir ve iki kategoriye ayrılır:
  • Kategori 1A: Kanıtlanmış insan carcinogenlerini içerir (epidemiyolojik çalışmalar);
  • Kategori 1B: Hayvanlardan elde edilen kanıtlara dayanarak insanlar için carcinogen potansiyeli olduğu bilinen maddeleri içerir.
• Kategori 2: İnsan ve/veya hayvan çalışmalarından elde edilen kanıtlara dayanarak insanlar için carcinogen olduğundan şüphelenilen ancak maddeyi Kategori 1A veya 1B’ye yerleştirmek için yeterince ikna edici olmayan maddeleri içerir.

Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC) carcinogen maddeleri dört veya beş grupta sınıflandırmaktadır:

• Grup 1: madde insanlar için carcinogen’dir
• Grup 2A: madde muhtemelen insanlar için carcinogen’dir
• Grup 2B: madde insanlar için muhtemelen carcinogen’dir
• Grup 3: madde insanlar için carcinogen olarak sınıflandırılamaz
• Grup 4: madde muhtemelen insanlar için carcinogen değildir

IARC sınıflandırma ilkesi, insan maruziyetlerinden kaynaklanan carcinogen risklere ilişkin kanıtlara dayanmaktadır. Örnek: yüksek dozlara uzun süre maruz kalındığında insanlarda kanser olasılığını çok az artıran bir madde (bu hafif artışa ilişkin kanıtlar güçlüdür), normal kullanımda yüksek risk oluşturmamasına rağmen Kategori 1’de sınıflandırılacaktır.

İstasyon 5: Carcinogenlere örnekler ve özellikleri

Öğrenciler için soru

• Verilen listeden (veya kendi takdirinize bağlı olarak) carcinogenlerden birini seçin (örn. Benzen, Akrilamid, formaldehit, asbest) ve bir güvenlik bilgi formu veya özelliklerinin bir kaydını kullanarak, yanlış kullanımın yol açabileceği tehlikeleri sunun.

İstasyon 6: İşyerindeki olası carcinogenler

Öğrenciler için sorular

• Seçilen işyerini inceleyin ve çalışanların bu işyerinde hangi olası carcinogenlerle (krom, kadmiyum, benzen, akrilamid, formaldehit, kullanılmış makine mineral yağları, dizel motor egzozları, ahşap tozu, asbest) karşılaşabileceğini düşünün?
• İşveren ne yapmalıdır?
• Çalışan ne yapmalıdır?

İnşaat sektöründe asbeste maruz kalınan bir işyeri örneği:

• Asbest, binalarda ve yapı malzemelerinde yaygın olarak kullanılmıştır. Asbest içeren malzemeleri ezen faaliyetler havaya asbest lifleri salar. Tek tek asbest lifleri görülemez veya koklanamaz. Bu lifler farkında olmadan solunabilir ve daha sonra akciğerlerde sıkışabilir veya gastrointestinal sistemde sıkışabilir.
• Uzun süreli maruziyette, solunan veya yutulan asbest lifleri iltihaplanmaya ve kansere (akciğer kanseri ve mezotelyoma) neden olabilir. Maruziyet ile asbest bağlı kanserin başlangıcı arasındaki gizli dönem çok uzundur (15 ila 50 yıl).
• 2005 yılında Avrupa Birliği tüm asbest kullanımını ve asbest ürünlerinin çıkarılmasını, üretilmesini ve işlenmesini yasaklamıştır. Ancak bu, bu çok zararlı maddenin artık çevremizde olmadığı anlamına gelmiyor. Aksine, su boruları, çelik bina iskeletleri, ısıtma kazanları, contalar ve çatı kaplamaları gibi birçok üründe bulunmaktadır.
• İşverenler ne yapmalıdır? İnşaat çalışmalarına başlamadan önce, sahada asbest içeren malzemelerin bulunup bulunmadığını belirlemelidirler. İnşaat çalışmaları sırasında havaya lif salınıp salınmayacağını incelemeli ve yürürlükteki yönetmeliklere sıkı sıkıya uymalıdırlar. Çalışanlar riskler ve önleyici tedbirler hakkında bilgilendirilmelidir. Çalışmalar kalifiye çalışanlar tarafından uygun ekipman ve çalışma teknikleri kullanılarak yürütülmelidir.
• Çalışanlar ne yapmalıdır? İşveren tarafından sağlanan uygun kişisel solunum koruyucu ekipmanı ve koruyucu giysileri kullanmalıdırlar. Asbest içeren malzemeler mümkün olduğunca az zarar görecek şekilde çıkarılmalıdır.

Öğrenciler için sorular

• Gönüllü olarak bir çevre temizleme çalışmasına katılırsanız ve yasadışı bir asbest-çimento çatı çöplüğü görürseniz ne yaparsınız?
• Çevrenizde asbest çimentodan yapılmış çatıları olan binalar olup olmadığını göz önünde bulundurun.

Asbest ürünlerini kendimiz bertaraf etmemeli, eğitimli ve uygun kişisel koruyucu ekipmana sahip yetkili yüklenicilerle iletişime geçmeliyiz. Çevre koruma kampanyasının organizatörlerini yasadışı atık dökümü hakkında bilgilendirin, onlar da yetkili denetim makamlarını bilgilendirecektir.

Oto tamir atölyesi ve dizel motor emisyonlarına maruz kalınan bir iş yeri örneği:

• Tehlikeli maddelerin çoğu etiketlenmiş ve sınıflandırılmıştır, ancak iş süreci sırasında yan ürün olarak oluşan carcinogenler de vardır. Bunlar genellikle işaretlenmediğinden ve bir güvenlik bilgi formuna sahip olmadığından, bunlara özel dikkat gösterilmelidir. Dizel motor egzozu gazlar, buharlar, sıvı aerosoller ve partiküllerden oluşan karmaşık bir karışımdır. Egzoz gazlarında nispeten büyük miktarlarda kurum vardır ve karışım birkaç carcinogen içerir.
• Dizel motor egzoz gazlarına kısa süreli maruziyet göz, burun, boğaz ve akciğer tahrişine neden olabilir. Uzun süreli maruziyet, akciğer kanseri de dahil olmak üzere kronik solunum yolu hastalıklarına yakalanma riskini artırabilir.

“Napo gizli katiller hakkında farkındalık yaratıyor” animasyon filmini izleyin.

Öğrenciler için soru

• İşverenler çalışma sürecinde yan ürün olarak ortaya çıkan carcinogen maddelere neden özellikle dikkat etmelidir?

İstasyon 7: Kanseri önlemek için on iki ipucu

Her yıl 12.000’den fazla Slovenyalı’nın kansere yakalandığını ve bunların 5.700’ünün hayatını kaybettiğini biliyor muydunuz? Kanser Slovenya’da ikinci en yaygın ölüm nedenidir. Slovenya’da en yaygın görülen kanserler şunlardır:

• Cilt kanseri
• Kolon kanseri
• Rektal kanser
• Akciğer kanseri
• Meme kanseri
• Prostat kanseri

Yukarıdaki kanserler, aşırı güneşlenme, yanlış beslenme, sigara içme ve aşırı alkollü içecek içme gibi sağlıksız bir yaşam tarzının yanı sıra işyerinde carcinogen maddelere maruz kalma (örneğin, asbeste maruz kalma, bina sökme, yıkım ve bakım prosedürlerinde önemli bir sorun olmaya devam etmektedir) ile ilişkilendirilebilir.

Kanser gelişme olasılığı, birbirine bağlı risk faktörlerinin toplamı tarafından belirlenir:

• Çevresel faktörler (biyolojik, kimyasal ve fiziksel)
• Yaşam tarzı (sigara, sağlıksız beslenme)
• Çalışma ortamında carcinogen maddelere maruz kalma
• Kalıtsal yatkınlık
• Rastgele

Bireysel bir risk faktörüne maruz kalmak, maruz kalan her kişinin kesinlikle hastalanacağı anlamına gelmez, ancak hastalanma şansı daha yüksektir. Peki, kanserden nasıl kaçınılır? Kanser risk faktörleri nasıl azaltılır?

Öğrenciler için soru

• Kansere karşı mücadelede bazı önlemler önerin! Bunları Slovenya Kanser Dernekleri Birliği tarafından hazırlanan broşürde açıklanan 12 kanser önleme ipucu ile karşılaştırın.

Kanser riskinizi nasıl azaltacağınıza veya sorunlar sizi doktora götürmeden önce nasıl tespit edeceğinize dair 12 ipucu

1986 yılında Kansere Karşı Avrupa programından uzmanlar, yaşam ve çalışma ortamlarında kanser gelişimiyle ilişkili faktörler ve bu hastalık riskini azaltmaya yönelik yaklaşımlar hakkındaki önceki bilgilere dayanarak Kansere Karşı Avrupa Kodunun ilk versiyonunu hazırladılar. Bunlar, kırılganlığı en aza indirmek ve devletin desteğiyle nüfusun kanser morbidite ve mortalite oranlarını azaltmak için nasıl yaşanması gerektiğine dair ipuçlarıdır. Kanserin risk faktörlerine ilişkin yeni bulgular ve hastalığın mümkün olan en kısa sürede tespit edilmesine yönelik tedbirler, Kod’da önce 1995’te, ardından 2003’te ve daha sonra da 2014’te değişiklikler yapılmasına yol açmıştır.

Kuralların güncellenmiş dördüncü versiyonu, Dünya Sağlık Örgütü’nün bir uzmanlık kuruluşu olan Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı’nın himayesinde toplanan uzmanlar tarafından hazırlanmıştır.

Güncellenen tavsiyelere uymak sadece kanser tehdidini azaltmakla kalmaz, aynı zamanda başta en ölümcül olan kardiyovasküler hastalıklar olmak üzere diğer kronik hastalıkları da azaltır. Sağlığınıza dikkat etmek kişisel bir sorumluluktur ve ancak tüm politikalarında sağlığı destekleyen bir ülkede mümkündür, bu nedenle kanser ve diğer hastalıkların önlenmesinde toplumun sorumluluğu göz ardı edilmemelidir.

Kansere Karşı Avrupa Yasası 2014

1. Sigara içmeyin!
   Sigara içmeyin veya herhangi bir şekilde tütün ürünü kullanmayın! Sigara içenler, mümkün olan en kısa sürede sigarayı bırakın!
   
2. Başkalarının yanında sigara içmeyin!
   Sigara içmeniz çevrenizdeki insanların sağlığına zarar verebilir! Evde veya işyerinde sigara içmeyin
3. Sağlıklı, normal kilonuzu koruyun!
   Obezite, kolon ve rektum kanserinin yanı sıra diğer birçok kanserli hastalık riskini de artırır. Bol sebze ve meyve içeren dengeli bir diyetle normal kilonuzu koruyun! Fiziksel aktiviteyi sürdürün!
4. Her gün fiziksel olarak aktif olun!
   Oturarak geçirdiğiniz zamanı sınırlayın! Çeşitli aktivitelere katılın (hızlı tempolu yürüyüş, koşu, bisiklete binme, yüzme, kros kayağı)!
5. Sağlıklı beslenin!
   Bol miktarda tam tahıl, baklagil, sebze ve meyve tüketin! Yüksek kalorili yiyeceklerden (şeker ve yağ oranı yüksek yiyecekler) çok fazla yemeyin ve tatlı içeceklerden kaçının! Et ürünlerinden kaçının ve daha az kırmızı et ve sodyum oranı yüksek gıdalar tüketin!
6. Her türlü alkollü içeceği sınırlayın!
   Kanseri önlemek için en iyisi hiç alkollü içecek içmemektir. Ara sıra içiyorsanız, erkekler günde en fazla iki birim alkollü içecek içebilirken, kadınlar yalnızca bir birim içebilir (birim, 1 dL şarap, 2,5 dL bira, 0,3 dL alkollü içki veya 2,5 dL şırada bulunan 10 g saf alkol içerir).
7. Kendinizi mümkün olduğunca az güneşe maruz bırakın!
   Koruyucu giysi, başlık, güneş gözlüğü ve kremler kullanın. Özellikle çocuklarda güneş yanığı oluşmaması için dikkatli olun!
   Bronzlaşma salonlarında güneşlenmek de tehlikelidir, çünkü etkisi güneşinki gibidir.
8. İşyerinde kendinizi kansere neden olan tehlikeli maddelerden koruyun!
   İşyerinde muhatap olduğunuz maddeler hakkında bilgi edinin!
   İş sağlığı ve güvenliği yönergelerine uyun!
9. Kendinizi iyonlaştırıcı radyasyondan koruyun!
   Toprakta radyoaktif radon elementinin daha fazla olduğu yerlerde, radon binalara - yaşam ve çalışma alanlarına - nüfuz edebilir. Düzenli havalandırma, odalardaki radon konsantrasyonunu önemli ölçüde azaltır ve akciğer kanseri gelişimine karşı korur.
10. Kadınlar
    Emzirmek kanser riskini azaltır, bu nedenle mümkünse çocuklarınızı emzirin! Menopoz semptomlarını hafifletmek için hormonal ilaç kullanımınızı sınırlandırın, çünkü bu ilaçlar bazı kanser türleriyle bağlantılıdır!
11. Çocuklarınızın aşağıdakilere karşı aşı olduğundan emin olun:
    Hepatit B
    İnsan papilloma virüsü (HPV) (kızlar).
12. Düzenlenen tarama programlarına katılın!
    50 yaşından sonra Svit programı tarafından sunulan dışkıda gizli kan testini yaptırın! Kadınlar, rahim ağzı taraması için düzenli olarak jinekoloğunuzu ziyaret edin! Zora programında bir tarama daveti alırsanız, hemen yanıt verin! 50 yaşın üzerindeki kadınlar önleyici mamografi çektirmelidir. Dora programı için bir davet alırsanız, davete icabet edin!