Er zijn geen schattingen beschikbaar van het huidige aantal blootgestelde werknemers in de EU aan azokleurstoffen, die in aromatische amines kunnen worden afgebroken. Beroepsmatige blootstelling aan azokleurstoffen kan voorkomen wanneer azokleurstoffen worden geproduceerd en gebruikt voor kleur- of indicatietoepassingen. Blootstelling van de huid is de belangrijkste blootstellingsroute, aangezien vloeibare formuleringen nu de norm zijn. In individuele gevallen kan blootstelling door inademing nog relevant zijn.

Azokleurstoffen worden ervan verdacht kanker te veroorzaken omdat ze kunnen afbreken in aromatische amines. Sommige aromatische amines zijn bekende kankerverwekkende stoffen (categorie 1A volgens CLP) zoals 4-aminobifenyl, benzidine, 4-chloor-o-toluidine, 2-naftylamine, of worden verondersteld kankerverwekkend te zijn voor mensen (categorie 1B volgens CLP) zoals o-toluidine, o-anisidine, 4-aminoazobenzeen. Van andere aromatische amines die vrijkomen uit azokleurstoffen wordt vermoed dat ze kankerverwekkend zijn voor mensen.

Sommige aromatische aminen worden in verband gebracht met beroepsziekten die slijmvliesveranderingen, kanker of andere neoplasmen van de urinewegen veroorzaken.

Waar komen risico’s voor?

In het algemeen worden azokleurstoffen veel gebruikt in de industrie voor het kleuren van kunststoffen en rubberproducten, hout, papier, verf en poetsmiddelen, maar ook voor het kleuren van consumentenproducten zoals textielvezels, cosmetica, geneesmiddelen en zelfs voedingsmiddelen. Een minder belangrijke toepassing is medisch of biologisch onderzoek, bijvoorbeeld kleurstoffen voor microscopie.

Vroegere toepassingen in het kleuren van leer of textiel zijn in Europa verboden en het gebruik is sindsdien afgenomen.

Azokleurstoffen die o-toluïdine afgeven, zoals C.I. Solvent Red 24, 164 en 215, worden nog steeds toegepast voor het markeren van minerale olie of in niet-destructieve methoden als penetrant voor het opsporen van scheuren, bijvoorbeeld in de metaalindustrie. Beroepen met een hoog risico op blootstelling van de huid zijn onder andere industriële ververs, schoonheidsspecialisten en materiaalinspecteurs.

Meer over de stof

Er zijn meer dan 3000 verschillende azoverbindingen. Tot de economisch belangrijke azoverbindingen behoren azokleurstoffen, die worden onderverdeeld in azokleurstoffen, die praktisch onoplosbaar zijn in het toepassingsmedium, en oplosbare azokleurstoffen.

In het laatste geval wordt onderscheid gemaakt tussen in water oplosbare en in organische oplosmiddelen oplosbare azokleurstoffen, die een belangrijke rol spelen bij de blootstelling van de huid. Oplosbare azokleurstoffen op de huid kunnen door bacteriële of enzymatische activiteit worden omgezet in oplosbare aromatische amines, die door de huid worden opgenomen.

Azokleurstoffen kunnen worden ingedeeld in verschillende kleurtypen, zoals zure kleurstoffen, directe kleurstoffen of reactieve kleurstoffen, disperse kleurstoffen enz. In het kleurindexsysteem worden azokleurstoffen, net als andere kleurstoffen, ingedeeld op basis van hun chemische gedrag en de manier waarop ze worden gebruikt om te kleuren, wat resulteert in de kleurindexnaam (C.I.-specifieke naam).

Het is vermeldenswaard dat aromatische aminen ook kunnen worden aangetroffen in tabaksrook, dieseluitlaatgassen en als onzuiverheden in koolteer of in additieven bij de productie van rubberartikelen, die andere beroepen beïnvloeden.

Gevaren die kunnen optreden

Oplosbare azokleurstoffen worden voornamelijk via de huid opgenomen. Inademing kan ook een rol spelen. Afhankelijk van de vraag of azokleurstoffen oplosbaar zijn in water of in vet, worden ze echter op verschillende manieren en in verschillende mate opgenomen.

Acute toxische effecten bij mensen zijn tot nu toe alleen beschreven na blootstelling aan oplosbare azokleurstoffen, maar niet aan onoplosbare azopigmenten. Na absorptie via de longen en afhankelijk van de grootte van onoplosbare pigmenten kunnen ze echter deeltjestypische effecten ontwikkelen, waaronder gelijkenissen met granulaire biopersistente stofdeeltjes, bijvoorbeeld beginnend met symptomen zoals hoesten.

Er is gemeld dat blootstelling op de werkplek het meest relevant is voor bekende beroepsziekten zoals veranderingen aan de slijmvliezen, kanker of andere gezwellen in de urinewegen. Verder wordt verondersteld dat chronische blootstelling in verband wordt gebracht met allergische huideffecten.

De latentietijd tussen blootstelling en aromatische amine-gerelateerde kanker van de urinewegen (blaaskanker) varieert sterk tussen 12 en meer dan 40 jaar. Relevante kankerverwekkende amines zijn o-toluidine, xenylamine, 2-naftylamine, benzidine en 4-chloor-o-toluidine.

Wat u kunt doen

De meest effectieve manier om blootstelling te voorkomen is substitutie. Er zijn veiligere, alternatieve kleurstoffen op de markt, bijvoorbeeld alternatieve natuurlijke kleurstoffen of minerale/pigmentkleurstoffen, met name voor de textiel- en levensmiddelenindustrie. Wanneer Substitutie van azokleurstoffen niet mogelijk is en het gebruik van azokleurstoffen niet kan worden vermeden, moeten maatregelen worden genomen om de blootstelling te beperken.

De meest effectieve manier om blootstelling aan azokleurstoffen te voorkomen is het ontwikkelen en gebruiken van gesloten systemen. Wanneer dit niet mogelijk is, moeten technische maatregelen zoals doeltreffende plaatselijke afzuiging of goede ventilatie van de werkplek en controle op de doeltreffendheid daarvan worden toegepast om ervoor te zorgen dat de blootstelling zo veel als technisch mogelijk is, wordt beperkt. Een standaardvereiste voor de textielindustrie is de beste beschikbare technologie (BBT), die moet worden beschouwd om de milieu- en gezondheidseffecten tot een minimum te beperken.

Voer regelmatig blootstellingsbeoordelingen uit om te controleren of uw beschermende maatregelen effectief zijn of dat er verdere maatregelen moeten worden genomen. Werknemers moeten zich bewust zijn van de effecten van blootstelling en moeten regelmatig worden getraind in de controlemaatregelen die nodig zijn voor veilig werken met azokleurstoffen om blootstelling te voorkomen. Ze moeten worden aangemoedigd om vroegtijdige symptomen zoals ademhalingsproblemen of huidallergieën te melden. Het inschakelen van een bedrijfsarts wordt aanbevolen. Train werknemers bovendien in effectieve hygiënemaatregelen.

Zorg ervoor dat werknemers adequate persoonlijke beschermingsmiddelen hebben, zoals beschermende kleding en handschoenen, indien nodig, aangezien de huid de voornaamste blootstellingsroute is. Persoonlijke beschermingsmiddelen mogen alleen als laatste redmiddel worden gebruikt en alleen tijdelijk worden overwogen, nadat de mogelijke technische oplossingen zijn uitgeput. Het is belangrijk dat persoonlijke beschermingsmiddelen, indien herbruikbaar, na gebruik worden gereinigd en op een schone plaats worden bewaard.

Referenties: BAuA, ECHA, DGUV, EU-Commissie